ΔΥΝΑΜΗ – ΜΙΑ "ΝΕΑ" ΑΛΛΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Μετά από αρκετή αντιπαράθεση και αρκετό σκάψιμο, βρισκόμαστε ακόμα στο σημείο εκκίνησης, δηλαδή στον ορισμό της «Δύναμης». Ο ορισμός που δόθηκε μπορεί να μην ικανοποιεί, αλλά όπως είπε και ο Ατόφιος χρειαζόμαστε ένα σημείο εκκίνησης από όπου θα κάνουμε προσπάθεια ερμηνείας από προσωπικά βιώματα και προσωπικές «μαύρες τρύπες». Λόγω ιδιότητας θα προσπαθήσω να κάνω αυτήν την προσέγγιση μέσω της Φυσικής και έχοντας αυτό ως όχημα θα προσπαθήσω να φωτίσω τη χρήση της στην καθημερινή μας ζωή. Οι ερωτήσεις που θα επιχειρήσω να απαντήσω στο παρόν κείμενο είναι οι εξής:

• Τι είναι Δύναμη και πως μπορούμε να τη δούμε να εφαρμόζεται στην καθημερινή μας ζωή;
• Ποια η διαδικασία κλοπής της Δύναμης;
• Ποια είναι η φύση της Δύναμης και ποια η θέση της στον κόσμο που ζούμε;
• Ποια η ευθύνη του καθενός μας στη χρήση της Δύναμής του;

Το ταξίδι ξεκινά με τον Αριστοτέλη τον 4ο αιώνα π.Χ. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι υπάρχουν τέσσερα στοιχεία στη φύση, η φωτιά, ο αέρας, το νερό και η γη. Όσοι έχουν ασχοληθεί έστω και λίγο με την αστρολογία θα τα γνωρίζουν. Κατά τον Αριστοτέλη λοιπόν κάθε αντικείμενο έχει μια φυσική θέση στον κόσμο και τείνει να πάρει αυτή τη θέση. Για παράδειγμα, όταν ρίχνουμε μια πέτρα σε μια λίμνη, τότε η πέτρα περνά μέσα από τον αέρα και το νερό για να καταλήξει στη φυσική του θέση στο βυθό της λίμνης. Η Δύναμη είναι απαραίτητη μόνο στην περίπτωση «αφύσικης» κίνησης, δηλαδή παίρνοντας αντίστροφα το προηγούμενο παράδειγμα, για να βγάλουμε την πέτρα από το νερό απαιτείται η χρήση κάποιας δύναμης. Η θεωρία του αποδείχθηκε αργότερα ανεπαρκής από το Γαλιλαίο, γιατί το βάρος, που είναι μια δύναμη, ασκείται πάνω στην πέτρα καθ'όλη τη διάρκεια της «φυσικής» του κίνησης. Παρά την ελλειπή θεώρησή του όμως, αυτό που θα ήθελα να κρατήσουμε είναι ότι για κάθε αλλαγή ή μη φυσική κίνηση απαιτείται Δύναμη.

Με εκκίνηση την τελευταία πρόταση θα τολμούσα έναν διαφορετικό ορισμό της Δύναμης από αυτήν που δόθηκε. Θα έλεγα λοιπόν ότι Δύναμη είναι οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής του περιβάλλοντός μας. Αυτός ο ορισμός πιστεύω είναι γενικότερος του προηγούμενου και ίσως πιο ακριβής. Με αφορμή λοιπόν τα γεγονότα στη Λωρίδα της Γάζας (που τόσο είναι της μόδας απ’ ό,τι φαίνεται) βλέπουμε ότι οι μεν Ισραηλίτες χρησιμοποιούν τη δική τους Δύναμη για να αλλάξουν το περιβάλλον προς όφελός τους έχοντας ως σχέδιο πιθανότατα την προσάρτηση της ουδέτερης ζώνης, απομακρύνοντας τους Παλαιστίνιους, η δε Χαμάς χρησιμοποιεί τη δική της Δύναμη για να διώξει με οποιονδήποτε τρόπο τους «καταπατητές». Ανεξάρτητα με το θέμα της δικαιοσύνης, δηλαδή το ποιος έχει «δίκιο» η χρήση της Δύναμης της κάθε πλευράς γίνεται με σκοπό την αλλαγή του περιβάλλοντος. Εξάλλου, να θυμίσω ότι οποιαδήποτε σύγκρουση δεν είναι τίποτα από μόνη της. Οι δύο πλευρές (και οι δύο) είναι υπεύθυνες για τη μετουσίωσή της σε δημιουργική ή καταστροφική. Σε κάθε περίπτωση, αρχικά τουλάχιστον, δεν θα ήθελα να θέσουμε το ζήτημα της χρήσης (καλή-κακή) της Δύναμης του καθενός, αλλά απλά του ορισμού της και πως αυτή εκφράζεται.

Συνεχίζοντας το ταξίδι, θα αφήσουμε τη Χαμάς και το Ισραήλ, και θα ξαναγυρίσουμε στον 3ο αιώνα π.Χ. και συγκεκριμένα στις Συρακούσες όπου κατοικούσε ο Αρχιμήδης. Ο Αρχιμήδης εκτός από το γνωστό ανέκδοτο που τον συνοδεύει (βλ. «Εύρηκα») σχετικά με την Άνωση, είχε ασχοληθεί εκτεταμένα με τις απλές μηχανές, μια από τις οποίες είναι ο μοχλός. Τι είναι όμως ο μοχλός; Ένα κλασσικό παράδειγμα μοχλού είναι η τραμπάλα. Όλοι έχουμε περάσει ατελείωτες ώρες στην παιδική χαρά πάνω σε τραμπάλες και ξέρουμε ότι όσο πιο κοντά στην άκρη της μιας πλευράς καθίσουμε τόσο πιο εύκολα μπορούμε να σηκώσουμε όποιον καθίσει στην άλλη πλευρά. Αν μπορούσαμε δε να αλλάξουμε το σημείο όπου πατά η τραμπάλα τότε θα μπορούσαμε να σηκώσουμε ακόμα βαρύτερα αντικείμενα. Με άλλα λόγια η τραμπάλα-μοχλός μπορεί κατά κάποιον τρόπο να πολλαπλασιάσει τη Δύναμή μας. Η διαπίστωση αυτή είναι τόσο εντυπωσιακή που ο Αρχιμήδης, ίσως με μια δόση υπεροψίας, είπε: «Δώστε μου ένα σημείο να σταθώ και θα μετακινήσω τη Γη».

Στην καθημερινή ζωή η διαδικασία «μόχλευσης» εμφανίζεται συνήθως ως "κλοπή" δύναμης. Για να γίνω κατανοητός σκεφτείτε ξανά την τραμπάλα. Η τραμπάλα έχει δύο πλευρές – δύο καθίσματα. Μπορούμε να φανταστούμε ότι στα καθίσματα βρίσκονται οι δύο αντιτιθέμενες παρατάξεις ή, για να μην ακούγομαι πολεμοχαρής, οι δύο πλευρές που αλληλεπιδρούν. Από την εμπειρία μας νικητής είναι συνήθως αυτός με το μεγαλύτερο βάρος (Δύναμη). Βέβαια, αν μπορέσουμε να μετακινήσουμε το σημείο στήριξης της τραμπάλας μπορούμε να κλέψουμε «Δύναμη» από τον «Αντίπαλό» μας και τελικά να κερδίσουμε εμείς παρά το μικρό φαινομενικά βάρος μας. Τώρα, σκεφτείτε την αντιστοιχία σε μια συζήτηση μεταξύ δύο ανθρώπων. Μέσω της πειθούς ένας από τους δύο θα υπερισχύσει, ίσως ανεξάρτητα από τη βαρύτητα της θέσης τους.

Με την έλευση του Χριστιανισμού, και συγκεκριμένα του σκοταδισμού, το θέμα της «Δύναμης» ειδικά στον τομέα των φυσικών επιστημών ατόνισε. Το 1687 όμως ο Νεύτωνας έθεσε μια νέα προοπτική, διατυπώνοντας του τρεις Νόμους του. Θα αναφέρω μόνο με τον 3ο Νόμο, γιατί αυτός, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να μας δώσει κάποια νέα και ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Ο 3ος Νόμος λέει το εξής:
«Όταν ένα σώμα ασκεί μια δύναμη σε ένα δεύτερο, τότε και το δεύτερο ασκεί στο πρώτο μια δύναμη ίση σε μέτρο άλλα αντίθετης φοράς»
Με αυτόν τον τρόπο γεννήθηκε η έννοια της αλληλεπίδρασης, όπου τη μια δύναμη την ονομάζουμε Δράση και την άλλη Αντίδραση. Δεν έχει νόημα να διαχωρίσουμε τη Δράση από την Αντίδραση, γιατί αυτές συνυπάρχουν. Επίσης, δεν έχει σημασία ποια από τις δύο Δυνάμεις θα ονοματίσουμε Δράση και ποια Αντίδραση, γιατί αυτό που μας ενδιαφέρει είναι απλά η αλληλεπίδραση.

Δε θέλει μεγάλη παρατηρητικότητα για να προσέξει κανείς το δυϊσμό που εμπεριέχεται στον 3ο Νόμο, δηλαδή την αναγκαία συνύπαρξη των δύο αντιθέτων στον κόσμο που μας περιβάλλει: καλό - κακό, φως - σκοτάδι, απληστία - σπατάλη, ύλη - αντιύλη κ.α. Επίσης, μια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι το γεγονός ότι τα δύο άκρα αλληλεπιδρούν και αλληλοπλέκονται ώστε να μη μπορούμε να ξεχωρίσουμε το ένα από το άλλο (βλ. Yin-Yang). Ποιος όμως ο ρόλος της Δύναμης που ο καθένας μας κατέχει; Εικασία μου είναι ότι ο ρόλος της Δύναμης, δηλαδή, όπως ειπώθηκε και πιο πάνω, η οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής στο περιβάλλον, είναι η πρόκληση και όχι η αποφυγή της αντίδρασης. Τα δύο αντίθετα (όποια και αν είναι αυτά), ψάχνουν να ολοκληρωθούν, να γίνουν ένα, όπως ίσως ήταν η αρχική τους κατάσταση. Ένας τρόπος που μπορώ να φανταστώ από προσωπική εμπειρία είναι η σύγκρουση. Όχι καταστροφική σύγκρουση (βλ. Λωρίδα της Γάζας, να μην ξεχνιόμαστε κιόλας...), αλλά δημιουργική, η οποία μπορεί μέσω της αντίθεσης να καταλήξει στη σύνθεση νέας (τουλάχιστον για αυτούς που συγκρούονται) γνώσης.

Είναι λοιπόν επιβεβλημένη η ακούραστη επιφυλακή μας στη χρήση της Δύναμης που κατέχουμε, ώστε να μη σπαταλιέται σε ατέρμονες καταστροφικές συγκρούσεις. Η ευθύνη βαραίνει όλους μας, όσο μικρή και αν φαντάζει. Άλλωστε, ο δρόμος του "ειρηνικού πολεμιστή" δεν προβλέπει την αποφυγή συγκρούσεων, αλλά πολλές φορές την πρόκληση αυτών, αρκεί να συντρέχουν με την πρόθεση της ενότητας...

debarzak