«Ποιος είναι ο ρόλος του ατόμου στην κοινωνία;», «Ποια επίδραση έχουν οι πράξεις του καθενός μας στα τεκταινόμενα;». Οι απαντήσεις σε αυτά τα καίρια ζητήματα με τα οποία έρχονται αργά ή γρήγορα αντιμέτωποι οι άνθρωποι, δυστυχώς δεν ήταν αρκετά ικανοποιητικές τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα. Μέχρι τότε οι απαντήσεις είχαν να κάνουν με το «Πως» θα ρυθμίζονται οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και του περιβάλλοντος τους, χωρίς πρώτα να δοθεί μια απάντηση στο «Ποια» είναι η σχέση αυτή. Αυτό που επικρατούσε εκείνη την εποχή ήταν ένα μηχανιστικό μοντέλο, όπου ο άνθρωπος βρισκόταν έξω από το περιβάλλον και αλληλεπιδρούσε με αυτό, ενώ στην πραγματικότητα είναι μέρος του.
Η σύγχρονη φυσική και συγκεκριμένα ο κλάδος της κβαντικής φυσικής έριξε, ίσως άθελά της, λίγο φως σε αυτή τη σχέση μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος. Οι φυσικοί σίγουρα δεν είχαν ιδέα για τις φιλοσοφικές προεκτάσεις της μελέτης των σωματιδίων σε υποατομικό επίπεδο. Αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να εξηγήσουν την «περίεργη» συμπεριφορά αυτών των σωματιδίων. Η μελέτη της κίνησης των σωματιδίων έδινε διαφορετικά αποτελέσματα με τις ίδιες συνθήκες, καταργώντας με αυτόν τον τρόπο την αιτιοκρατία και το μηχανιστικό μοντέλο της φύσης που επικρατούσε μέχρι τότε. Η λύση του μυστηρίου ήρθε από τον Heisenberg, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η παρατήρηση των σωματιδίων τα επηρεάζει και θα τα επηρεάζει ό,τι και αν κάνουμε γιατί η φύση μας εμποδίζει να προσδιορίσουμε με ακρίβεια την κίνηση τους. Έτσι κάπως διατυπώνεται η Αρχή της Απροσδιοριστίας του Heisenberg, η οποία αποδείχτηκε και πειραματικά το 1925.
Μετά από αυτή την ανακάλυψη, άνοιξε ο χώρος για τον κλάδο της κβαντικής φυσικής ο οποίος έκανε σημαντικά βήματα από τότε. Συγκεκριμένα, ανακαλύφθηκε ότι τα σωματίδια δεν είναι στερεές μπάλες όπως ίσως τις φανταζόμαστε, αλλά κύματα και μάλιστα κύματα πιθανοτήτων. Σε ελεύθερη μετάφραση θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τα σωματίδια πριν την παρατήρησή τους περιέχουν μέσα τους όλες τις πιθανές καταστάσεις στις οποίες θα μπορούσαν να βρίσκονται, μέχρι να τα αναγκάσουμε – μέσω της παρατήρησης – να λάβουν μια από αυτές.
Ωραία όλα αυτά, αλλά πως μπορούν με οποιοδήποτε τρόπο να απαντήσουν στα ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή του κειμένου. Η απορία είναι εύλογη και μια απόπειρα σύνδεσης θα πρέπει να ξεκινήσει από την παραδοχή ότι παρόλο που η πραγματικότητα μπορεί να είναι μια, ο κάθε ένας από εμάς τη βιώνει διαφορετικά. Τι είναι αυτό που εμποδίζει τον κάθε ένα από εμάς να αντιληφθεί την αντικειμενική πραγματικότητα; Η απάντηση μπορεί να δοθεί από τον Heisenberg: Ο παρατηρητής επηρεάζει το παρατηρούμενο με αποτέλεσμα η φύση να μας εμποδίζει να δούμε όλες τις πιθανές πραγματικότητες και να μας αφήνει μόνο με τη «φτωχή» δική μας. Αυτό που βλέπουμε κάθε φορά ως πραγματικότητα είναι το κομμάτι που μας επιτρέπουν οι προκαταλήψεις, οι ιδέες και οι εμπειρίες μας. Αυτές φωτίζουν τον γύρω μας κόσμο και εμείς βλέπουμε μόνο τη σκιά που δημιουργείται από πίσω.
Η αλήθεια είναι μια κακοεστιασμένη εικόνα, την οποία ελπίζουμε μέσω της έρευνας να καθαρίσουμε. Ο Heisenberg, δυστυχώς, μας στέρησε αυτήν την ελπίδα. Η εικόνα μπορεί να καθαριστεί μέχρι κάποιο όριο, η φύση δε θα μας αφήσει παραπέρα! Όσο αποκαρδιωτικό και αν ακούγεται αυτό θα ήθελα να θυμίσω ότι η ομορφιά της ζωής δε βρίσκεται σε αυτά που γνωρίζουμε, αλλά σε αυτά που προσπαθούμε να ανακαλύψουμε. Ο Heisenberg μπορεί να στέρησε την ελπίδα, αλλά εξασφάλισε ατέλειωτη αναζήτηση.Όλες οι πιθανές πραγματικότητες διαμορφώνονται κάθε στιγμή από εμάς τους ίδιους με βάση τις εμπειρίες, τις εικόνες και κατ’ επέκταση τις πραγματικότητες που βιώσαμε στο παρελθόν. Με αυτόν τον τρόπο το παρελθόν καθορίζει το μέλλον, μέσα από τις επιλογές που κάνουμε κάθε στιγμή. Και όταν λέμε επιλογή εννοούμε την παγίωση μιας πραγματικότητας μέσα στο μυαλό μας, ανάμεσα σε όλες τις πιθανές πραγματικότητες, αυτό που μερικοί ονομάζουμε «όραμα». Υπάρχουν αναρίθμητα παραδείγματα όπου το όραμα ενός και μόνο ανθρώπου, εφ’όσον είναι ξεκάθαρο και παγιωμένο, κατάφερε να αλλάξει την πορεία της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Η αλήθεια είναι μια κακοεστιασμένη εικόνα, την οποία ελπίζουμε μέσω της έρευνας να καθαρίσουμε. Ο Heisenberg, δυστυχώς, μας στέρησε αυτήν την ελπίδα. Η εικόνα μπορεί να καθαριστεί μέχρι κάποιο όριο, η φύση δε θα μας αφήσει παραπέρα! Όσο αποκαρδιωτικό και αν ακούγεται αυτό θα ήθελα να θυμίσω ότι η ομορφιά της ζωής δε βρίσκεται σε αυτά που γνωρίζουμε, αλλά σε αυτά που προσπαθούμε να ανακαλύψουμε. Ο Heisenberg μπορεί να στέρησε την ελπίδα, αλλά εξασφάλισε ατέλειωτη αναζήτηση.Όλες οι πιθανές πραγματικότητες διαμορφώνονται κάθε στιγμή από εμάς τους ίδιους με βάση τις εμπειρίες, τις εικόνες και κατ’ επέκταση τις πραγματικότητες που βιώσαμε στο παρελθόν. Με αυτόν τον τρόπο το παρελθόν καθορίζει το μέλλον, μέσα από τις επιλογές που κάνουμε κάθε στιγμή. Και όταν λέμε επιλογή εννοούμε την παγίωση μιας πραγματικότητας μέσα στο μυαλό μας, ανάμεσα σε όλες τις πιθανές πραγματικότητες, αυτό που μερικοί ονομάζουμε «όραμα». Υπάρχουν αναρίθμητα παραδείγματα όπου το όραμα ενός και μόνο ανθρώπου, εφ’όσον είναι ξεκάθαρο και παγιωμένο, κατάφερε να αλλάξει την πορεία της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Μια τέτοια θεώρηση κατά κάποιο τρόπο καταργεί την έννοια της μοίρας και ταυτόχρονα μας τοποθετεί μπροστά στις ευθύνες μας ως άτομα που επηρεάζουμε το περιβάλλον του οποίου είμαστε κομμάτι. Κανείς δεν μπορεί πλέον να είναι «θύμα», γιατί η αλλαγή της πραγματικότητας που βιώνει είναι στο χέρι του να αλλάξει, αρκεί να οραματιστεί αυτό που θέλει και η απόκτηση συνείδησης είναι το πρώτο βήμα για να οδηγηθεί κανείς στο όραμα. Ο Γκουρντζίεφ είχε παρομοιάσει τον άνθρωπο με μια άμαξα (φυσικό σώμα), που το σέρνει ένα άλογο (συναίσθημα). Πάνω στην άμαξα υπάρχει ο οδηγός της (λογική) που μπορεί να διατηρήσει μια κατεύθυνση, αλλά δεν μπορεί να την καθορίσει. Η συνείδηση μόνο μπορεί να πάρει αποφάσεις, να επιλέξει...
deBarzak
